Dementie en veel slapen: merk je dat je dierbare met dementie overdag veel meer slaapt dan normaal? Dit is een bekend verschijnsel, vaak direct veroorzaakt door de ziekte. De hersenbeschadiging tast namelijk ook het gebied aan dat onze biologische klok reguleert. Hierdoor vervaagt het natuurlijke onderscheid tussen dag en nacht, wat vaak leidt tot een vicieuze cirkel: ’s nachts slecht slapen en overdag vermoeid zijn.
De verbinding tussen dementie en een veranderd slaappatroon
Bij dementie veranderen er veel dingen in de hersenen. Deze veranderingen verstoren ook het slaap-waakritme aanzienlijk. Dit is geen teken van luiheid, maar een direct symptoom van de aandoening. De interne klok raakt ontregeld, waardoor het lichaam niet meer goed aanvoelt wanneer het tijd is om actief te zijn of juist te rusten.
Het ritme keert vaak om:
- Overdag: Veel slaperigheid, lusteloosheid en vaak lange dutjes.
- ’s Nachts: Onrust, verwarring en moeite om in slaap te vallen of te blijven.
De relatie tussen dementie en slaap is complex, maar de trend is duidelijk. Meer slaap betekent niet altijd betere rust, vooral niet bij cognitieve achteruitgang.
Zoals je ziet, hangt een langere slaapduur vaak samen met een toename van cognitieve problemen. Het is een signaal om serieus te nemen.
Vroege signalen van een verstoord ritme
Het is cruciaal om de eerste tekenen van een verstoord ritme te herkennen. Het gaat verder dan alleen vermoeidheid en beïnvloedt de algehele levenskwaliteit, wat de zorg voor jou als mantelzorger zwaarder kan maken.
Volgens Alzheimer Nederland zullen er in 2025 zo’n 310.000 mensen met dementie in ons land zijn. Velen van hen worstelen met een verstoord slaap-waakritme. Helaas wordt dit niet altijd opgemerkt, waardoor de juiste ondersteuning uitblijft.
Een verstoord ritme kan zich op verschillende manieren uiten. Het is belangrijk om deze signalen te herkennen, zodat je gerichter kunt handelen. De onderstaande checklist kan daarbij helpen.
Checklist signalen van een verstoord slaapritme
Een samenvatting van de belangrijkste gedragsveranderingen gerelateerd aan slaap bij mensen met dementie.
| Signaal | Omschrijving | Mogelijke actie voor mantelzorger |
|---|---|---|
| Lange dutjes overdag | Vaker en langer slapen gedurende de dag, soms moeilijk wakker te krijgen. | Zorg voor zachte prikkels: rustige muziek, een wandeling, een gesprek. |
| Nachtelijke onrust | Dwalen, vaak wakker worden, verward zijn in de nacht. | Zorg voor een donkere, rustige slaapkamer en een vast avondritueel. |
| Omgekeerd dag-nachtritme | ’s Nachts klaarwakker en actief, overdag juist passief en slaperig. | Stimuleer overdag activiteiten en blootstelling aan daglicht. |
| Zondsondergangsyndroom | Toenemende onrust, angst of verwarring in de late middag en avond. | Creëer een kalme sfeer, vermijd drukte en fel licht in de avonduren. |
| Lusteloosheid | Weinig energie en initiatief, ook op momenten dat de persoon wakker is. | Plan kleine, haalbare activiteiten die aansluiten bij interesses van vroeger. |
Door deze signalen in de gaten te houden, krijg je een beter beeld van de situatie. Dit helpt om te bepalen wanneer en welke hulp nodig is.
Het sociale netwerk kan een sleutelrol spelen in het bieden van structuur overdag. Door met de Socialscan van Registor in kaart te brengen wie er kan helpen, creëer je meer sociale prikkels. Een praatje, een spelletje of een wandeling kan al een positief effect hebben op het dag- en nachtritme.
De oorzaken van overmatig slapen bij dementie
Zie je je naaste met dementie veel slapen, misschien zelfs overdag? Weet dan dat dit zelden een teken is van onwil of luiheid. Het is een complex symptoom dat voortkomt uit meerdere oorzaken. De kern van het probleem ligt bijna altijd in de hersenen zelf, die door de dementie beschadigd raken.
Je kunt de hersenen zien als het controlecentrum van ons lichaam, compleet met een ingebouwde biologische klok. Die klok regelt ons slaap-waakritme. Bij dementie raakt dit mechanisme steeds verder ontregeld. Het natuurlijke gevoel voor dag en nacht vervaagt.
De rol van de hersenen en de biologische klok
De schade aan specifieke hersengebieden is de hoofdoorzaak van dat verstoorde ritme. De delen van het brein die signalen voor slaperigheid en waakzaamheid aansturen, werken niet meer goed. Hierdoor kan het lichaam overdag onterecht het signaal krijgen dat het tijd is om te slapen.
Het vele slapen is dus geen keuze, maar een direct gevolg van de neurologische veranderingen die de ziekte met zich meebrengt. Dit inzicht helpt om met meer geduld en begrip te reageren op de veranderde slaapbehoefte.
Deze verstoring wordt vaak nog erger doordat mensen met dementie ’s nachts lichter en onrustiger slapen. De kwaliteit van de nachtrust neemt af, wat overdag leidt tot vermoeidheid en dus een grotere slaapbehoefte. Zo ontstaat een vicieuze cirkel die lastig te doorbreken is.
Andere factoren die meespelen
Naast de directe impact op de hersenen zijn er vaak meer factoren die een rol spelen. Meestal is het een samenspel van lichamelijke, psychische en omgevingsfactoren die het probleem versterken.
Denk bijvoorbeeld aan:
- Medicatie: Veel medicijnen die worden voorgeschreven bij dementie of andere ouderdomskwalen hebben slaperigheid als bijwerking, zoals antipsychotica, antidepressiva of bepaalde pijnstillers.
- Depressie en apathie: Lusteloosheid en een gebrek aan interesse komen veel voor bij dementie. Deze apathie kan leiden tot minder activiteit en terugtrekgedrag, waarbij slapen een vlucht of gewoonte wordt.
- Te weinig prikkels: Een gebrek aan sociale, mentale en fysieke prikkels gedurende de dag leidt al snel tot verveling en passiviteit. Als er weinig te doen is, wordt slapen een makkelijke, en soms de enige, bezigheid.
In Nederland leven momenteel ongeveer 280.000 mensen met dementie, een aantal dat door de vergrijzing snel toeneemt. Overmatig slapen is een veelgehoord symptoom bij deze progressieve hersenaandoening. Lees meer over de recente cijfers en de impact van dementie.
Het belang van sociale prikkels
Een gebrek aan contact en interactie kan lusteloosheid flink versterken. Wanneer iemand zich alleen voelt of weinig bezoek krijgt, neemt de neiging om te slapen vaak toe. Het doorbreken van dit isolement is daarom cruciaal.
Met de Socialscan van Registor breng je eenvoudig het sociale netwerk van je naaste in kaart. Zo zie je direct wie kan bijdragen aan meer structuur en activiteit overdag. Een buurvrouw die even langskomt voor een kop koffie of een vriend die meegaat voor een korte wandeling kan al een wereld van verschil maken en de slaapcyclus positief beïnvloeden.
De risico’s van een verstoord slaappatroon
Op het eerste gezicht lijkt veel slapen misschien onschuldig. Een teken van rust. Maar bij dementie is een verstoord slaappatroon vaak een signaal dat er meer aan de hand is. Het gaat veel verder dan alleen moe zijn; het raakt de kern van iemands fysieke, mentale en sociale welzijn.
Het is cruciaal om dit patroon te doorbreken, omdat het de levenskwaliteit van je naaste direct beïnvloedt.
Een van de meest directe gevolgen merk je vaak aan het einde van de dag. De onrust en verwarring nemen toe in de avonduren. Dit fenomeen heet ‘sundowning’ en wordt veroorzaakt doordat de interne klok volledig van slag is. Overdag veel slapen betekent ’s nachts wakker liggen, waardoor de late middag en avond veranderen in momenten van intense angst en desoriëntatie.
Fysieke en cognitieve gevolgen
Als iemand de hele dag slaapt, ligt het lichaam stil. En die langdurige inactiviteit heeft serieuze fysieke gevolgen. Ons lichaam is gemaakt om te bewegen, en een gebrek daaraan zet de achteruitgang in een stroomversnelling.
De belangrijkste fysieke risico’s op een rij:
- Spierafbraak: Zonder beweging neemt spiermassa snel af. Dit leidt tot zwakte en maakt zelfstandig bewegen steeds moeilijker.
- Verhoogd valrisico: De kans op vallen wordt aanzienlijk groter, vooral ’s nachts als iemand verward en onvast ter been wakker wordt.
- Doorligwonden (decubitus): Te lang in dezelfde houding liggen veroorzaakt druk op de huid, wat kan leiden tot zeer pijnlijke wonden.
Een verstoord slaapritme is niet alleen een symptoom van dementie; het kan de cognitieve achteruitgang ook versnellen. De hersenen missen prikkels en de afwisseling tussen rust en activiteit, die zo belangrijk is voor de hersenfunctie, raakt volledig zoek.
Sociaal isolement en de impact op jou als mantelzorger
Als je naaste veel slaapt, mist hij of zij kostbare momenten van contact. Samen eten, een praatje maken of een activiteit ondernemen, het valt allemaal weg. Dit leidt al snel tot sociaal isolement en eenzaamheid, wat de lusteloosheid en apathie alleen maar erger maakt.
Ondertussen legt dit verstoorde ritme een enorme druk op jouw schouders. De onrustige nachten en de constante zorg overdag kunnen je volledig uitputten. Het is ontzettend belangrijk om ook op je eigen welzijn te letten. Herken de signalen van overbelasting op tijd, want alleen dan kun je zelf overeind blijven. Lees hier meer over de gevaren en symptomen van overbelasting bij mantelzorgers.
Je sociale netwerk kan hierin een reddingsboei zijn. Met de Socialscan van Registor breng je eenvoudig in kaart wie er overdag een rol kan spelen. Een bezoekje van de buurvrouw of een korte wandeling met een vriend kan je naaste activeren en jou precies die ademruimte geven die je zo nodig hebt.
Door de risico’s te begrijpen, zie je waarom het zo belangrijk is om het patroon van dementie en veel slapen aan te pakken.
Praktische manieren om het slaapritme te verbeteren
Als mantelzorger kun je een grote rol spelen in het herstellen van een gezonder dag-en-nachtritme. Met een paar praktische aanpassingen in de dagelijkse routine help je de hersenen en het lichaam om het verschil tussen dag en nacht weer beter te ‘voelen’. Het doel is niet om slaap te forceren, maar om de natuurlijke biologische klok bij te sturen.
Voorspelbaarheid is hierbij de basis. Mensen met dementie hebben baat bij structuur, omdat het een gevoel van veiligheid en herkenning geeft in een wereld die steeds onoverzichtelijker wordt. Een vaste dagindeling is je krachtigste instrument.
Probeer de volgende elementen in een vast schema te gieten:
- Vaste opstaan- en bedtijden: Probeer elke dag rond dezelfde tijd op te staan en naar bed te gaan, óók in het weekend.
- Regelmatige maaltijden: Serveer ontbijt, lunch en avondeten elke dag op ongeveer dezelfde momenten.
- Geplande activiteiten: Plan vaste momenten voor wat lichte inspanning, ontspanning en sociaal contact.
De kracht van licht en beweging
Daglicht is de grote ‘resetknop’ voor onze interne klok. Vooral het ochtendlicht geeft de hersenen een sterk signaal dat de dag is begonnen. Zorg er dus voor dat je naaste ’s ochtends een flinke dosis daglicht krijgt. Trek direct de gordijnen open en probeer, als het even kan, samen een korte wandeling te maken of gewoon even op een bankje buiten te zitten.
Lichte fysieke en mentale activiteit gedurende de dag helpt om energie op een goede manier te gebruiken en slaperigheid tegen te gaan. Dat hoeft helemaal niet ingewikkeld te zijn.
Denk bijvoorbeeld aan:
- Samen de was opvouwen.
- Een eenvoudig spelletje doen.
- Door een fotoboek bladeren en herinneringen ophalen.
- Luisteren naar favoriete muziek van vroeger.
Dit soort activiteiten geven niet alleen structuur, maar ook waardevolle sociale prikkels die de hersenen actief houden.
Het doel is niet om uit te putten, maar om zachtjes te activeren. Een korte, zinvolle activiteit van 15 tot 20 minuten kan al een wereld van verschil maken voor het energieniveau en de alertheid overdag.
Omgaan met dutjes en de avondroutine
Hoe verleidelijk het ook is om je naaste overdag lang te laten slapen, het werkt vaak averechts. Lange of late dutjes snoepen namelijk van de nachtrust. Probeer dutjes daarom te beperken tot maximaal 20-30 minuten en het liefst vroeg in de middag. Merk je dat je naaste indommelt? Probeer hem of haar dan af te leiden met een rustige activiteit, zoals een kopje thee drinken of samen even naar buiten kijken.
Een kalme avondroutine helpt het lichaam om zich voor te bereiden op de nacht. Vermijd drukke bezigheden, felle lichten en beeldschermen in het uur voor het slapengaan. Kies liever voor rustgevende dingen, zoals zachte muziek luisteren of een handmassage. Een donkere, stille en koele slaapkamer doet de rest.
De prognose is dat in 2030 1 op de 13 ouderen van 65 jaar en ouder in Nederland aan dementie zal lijden. Deze aandoening brengt niet alleen cognitieve achteruitgang, maar ook gedragsveranderingen zoals slaapproblemen. Dit kan de ziekte verergeren en de zelfredzaamheid verminderen, wat een zware last legt op zowel de persoon zelf als de mantelzorger.
Een gevarieerd dagprogramma in elkaar zetten kan een hele puzzel zijn. Onze Socialscan helpt je het sociale netwerk van je naaste in kaart te brengen, zodat je ziet wie kan helpen met een wandeling of een praatje.
Wanneer schakel je professionele hulp in?
Als mantelzorger doe je er alles aan om het slaapritme van je naaste te ondersteunen. Toch komt er soms een punt waarop je merkt dat je inspanningen niet meer genoeg zijn. Dat is geen falen, maar juist een belangrijk signaal dat er misschien meer aan de hand is. Weten wanneer je aan de bel moet trekken, is cruciaal voor het welzijn van je dierbare én voor jezelf.
Een plotselinge, extreme toename in slaap is zo’n alarmsignaal. Als het patroon van dementie en veel slapen van de ene op de andere dag drastisch verandert, is het verstandig om direct contact op te nemen met een professional. Dit kan namelijk wijzen op een onderliggend medisch probleem dat losstaat van de dementie zelf.
Alarmsignalen om op te letten
Het is belangrijk om alert te zijn op specifieke veranderingen in gedrag en gezondheid. Deze signalen kunnen aangeven dat er meer speelt dan alleen een verstoord slaapritme door de dementie.
Let goed op de volgende tekenen:
- Plotselinge veranderingen: Een abrupte toename van slaperigheid die je niet kunt verklaren.
- Tekenen van pijn: Kreunt je naaste in de slaap, vertrekt het gezicht van pijn bij beweging, of is er veel onrust? Dit kan duiden op ongemak.
- Onveilige situaties: Als de slaperigheid leidt tot gevaarlijke momenten, zoals vallen of het vergeten van het gas.
- Andere lichamelijke klachten: Koorts, toenemende verwardheid of tekenen van een infectie (zoals een blaasontsteking) zijn redenen om direct actie te ondernemen.
Het inschakelen van een professional is geen teken van zwakte, maar een daad van zorg. Je zorgt ervoor dat je naaste de best mogelijke ondersteuning krijgt, terwijl je ook je eigen grenzen bewaakt.
De rol van de huisarts en casemanager
De huisarts of de casemanager dementie is je eerste en belangrijkste aanspreekpunt. Zij kunnen helpen om medische oorzaken uit te sluiten. Een professional zal onderzoeken of de extreme slaperigheid misschien wordt veroorzaakt door een infectie, slaapapneu, bijwerkingen van medicatie, of een onderliggende depressie.
Een arts kan de medicatielijst nalopen en aanpassen, of doorverwijzen voor verder onderzoek. Soms maakt een kleine aanpassing al een wereld van verschil. Daarnaast is het belangrijk om de juridische en zorginhoudelijke zaken goed geregeld te hebben. Lees hier meer over de rol van een wettelijke vertegenwoordiger bij dementie om voorbereid te zijn op de toekomst.
Dementie en slapen: de meest gestelde vragen
Als mantelzorger zit je vaak met vragen over het veranderende slaappatroon van je naaste. Hieronder vind je antwoorden op de vragen die ons het vaakst worden gesteld. Hopelijk geeft het je wat houvast.
Is veel slapen altijd een slecht teken?
Niet per se. Een grotere slaapbehoefte kan simpelweg bij het ziektebeeld horen. Het wordt pas een punt van zorg als het de nachtrust in de weg zit, leidt tot extreme passiviteit overdag en daardoor de algehele gezondheid en levenskwaliteit naar beneden haalt.
Mag iemand met dementie overdag een dutje doen?
Een kort dutje kan wonderen doen. Denk aan een powernap van 20 tot 30 minuten vroeg in de middag; dat kan echt verfrissend werken. Probeer lange dutjes of slapen laat op de dag wel te voorkomen. Die gooien het dag-nachtritme overhoop en maken de nachten vaak onrustiger. Een rustige activiteit aanbieden is dan een betere afleiding.
Welke invloed heeft voeding op het slaappatroon?
Meer dan je misschien denkt. Een vast eetpatroon helpt de biologische klok in het gareel te houden. Zware maaltijden en oppeppende drankjes zoals koffie, thee, cola en alcohol kun je ’s avonds beter laten staan. Die verstoren de slaapkwaliteit gegarandeerd. Een lichte snack, zoals een beker warme melk, kan juist wel helpen om rustig in slaap te vallen.
De zorg regelen is vaak een ingewikkelde puzzel. Registor is er om je te helpen rust en overzicht te krijgen. Alles op één plek: van het in kaart brengen van je sociale netwerk met de Socialscan tot het veilig bewaren van belangrijke papieren in de digitale kluis en het vastleggen van een digitaal nalatenschap. Zo houd jij de regie.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte.