Wilsonbekwaamheid begrijpen als mantelzorger

Als mantelzorger kunt u voor pittige situaties komen te staan, en de term wilsonbekwaamheid kan dan best wat vragen oproepen. Simpel gezegd betekent het dat iemand op een bepaald moment een specifieke beslissing niet zelfstandig kan overzien en nemen. Het is geen alles-of-niets-label; iemand kan prima beslissen over de dagelijkse boodschappen, maar misschien niet over een ingewikkelde medische behandeling.

Wat wilsonbekwaamheid écht betekent voor u en uw naaste

Wilsonbekwaamheid is een begrip dat vaak verkeerd wordt ingeschat. Ziet u het niet als een permanente diagnose, maar als een beoordeling die per situatie en per moment kan verschillen. Uw naaste kan vandaag wilsbekwaam zijn voor de keuze over dagbesteding, maar morgen als wilsonbekwaam worden gezien voor een ingrijpende operatie. Het draait allemaal om het vermogen om de informatie te begrijpen, de gevolgen te overzien en op basis daarvan een keuze te maken.

Door vooruit te denken en het netwerk inzichtelijk te maken, creëert u een stevige basis. Zo zorgt u ervoor dat beslissingen, nu en in de toekomst, altijd in lijn zijn met de wensen van uw naaste en wordt de zelfredzaamheid zo lang mogelijk ondersteund.

De volgende stap is het vastleggen van die wensen in een wilsverklaring of levenstestament. Dit geeft niet alleen rust voor uw naaste, maar ook duidelijkheid voor u en alle zorgverleners. Het geeft uw dierbare een stem, juist op de momenten dat hij of zij die zelf niet meer kan laten horen. In de volgende secties duiken we dieper in de rol die u als mantelzorger kunt spelen en hoe u deze gesprekken het beste aanpakt.

De rol van de mantelzorger en het sociale netwerk

Als mantelzorger bent u vaak de eerste die merkt dat er iets verandert. Niet omdat u een medisch expert bent, maar omdat u uw naaste door en door kent. U ziet de kleine signalen, de subtiele verschuivingen in gedrag. Maar onthoud: u staat er niet alleen voor. Een sterk sociaal netwerk is goud waard als de wilsbekwaamheid van een dierbare afneemt.

Uw rol is die van signaleerder en gesprekspartner, niet die van beoordelaar. Het is een delicate balans: signalen oppikken zonder meteen te betuttelen. Juist door die balans te bewaren, helpt u de zelfredzaamheid van ouderen zo lang mogelijk in stand te houden en laat u de regie waar die hoort: bij uw naaste.

Hoe begint u het gesprek over wilsbekwaamheid?

Praten over zo’n gevoelig onderwerp is lastig. Het vraagt om het juiste moment en een beetje tact. Het doel is niet om te confronteren, maar om samen te kijken naar de toekomst en hoe wensen gewaarborgd kunnen worden. Een open, eerlijk gesprek bouwt vertrouwen op en legt de basis om later samen beslissingen te nemen.

Een paar praktische tips om dat gesprek te starten:

• Kies een rustig moment. Niet even snel tussen de bedrijven door, maar als jullie allebei ontspannen zijn en er geen afleiding is.

• Gebruik ‘ik’-boodschappen. Zeg bijvoorbeeld: "Ik maak me soms zorgen over de toekomst en wil graag weten wat uw wensen zijn," in plaats van: "U moet nu gaan nadenken over…" Dat voelt minder als een aanval.

• Focus op het behouden van de regie. Benadruk dat het vastleggen van wensen juist een manier is om de controle te houden, ook als zelf beslissen moeilijker wordt. Dat sterkt het gevoel van autonomie.

• Luister zonder oordeel. Geef uw naaste de ruimte om zijn of haar gedachten en gevoelens te delen, ook als die moeilijk zijn. Actief luisteren is hier belangrijker dan direct met oplossingen te komen.

Deze gesprekken zijn de eerste, cruciale stap naar het vastleggen van wensen. Dat is essentieel voor het behouden van regie als mantelzorger en, nog veel belangrijker, voor uw naaste zelf.

De kracht van een helder zorgnetwerk

Wie doet wat? Wie kunt u bellen als het nodig is? Het is vaak een enorme uitdaging om overzicht te houden in de zorg. Een helder beeld van het sociale netwerk is dan onmisbaar. En dan bedoelen we niet alleen de professionele zorg, maar juist ook familie, vrienden, buren en vrijwilligers. Een goede sociale kaart is hierbij uw belangrijkste hulpmiddel.

Een slimme tool die hierbij helpt is SocialScan van Registor. Dit product is speciaal ontworpen om het complete sociale netwerk van uw naaste te visualiseren. Het helpt u te zien wie welke rol kan vervullen, van praktische hulp tot emotionele steun.

Zo’n visueel overzicht maakt direct duidelijk wie er allemaal betrokken is en waar misschien nog gaten in de ondersteuning zitten. Daardoor kunt u veel proactiever hulp organiseren.

Door het mantelzorg netwerk inzichtelijk te maken, versterkt u de samenwerking en zorgt u dat de juiste hulp op het juiste moment komt. Dat ontlast niet alleen u, maar verbetert ook de kwaliteit van leven van uw dierbare. U kunt de zorg beter coördineren en samen beslissingen nemen – en dat is van onschatbare waarde als de wilsbekwaamheid afneemt. Een zelfredzaamheid tool als deze helpt u om effectief hulp voor mantelzorg te organiseren.

Wilt u meer praktische tips ontvangen over hoe u de zorg slim kunt organiseren en de regie kunt behouden? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief.

Omgaan met wilsonbekwaamheid bij dementie

Dementie is een ziekte die niet alleen het leven van uw naaste op zijn kop zet, maar ook dat van u als mantelzorger. Een van de moeilijkste onderdelen is het langzaam afnemen van de wilsbekwaamheid. Dit is geen schakelaar die ineens omgaat. Het is eerder een kronkelpad met goede en slechte dagen, waarop het vermogen om zelf beslissingen te nemen stukje bij beetje verdwijnt.

Het is belangrijk om te onthouden dat dit proces voor iedereen anders is. De een raakt het overzicht over de financiën kwijt, terwijl de ander nog prima kan meepraten over de dagelijkse zorg. Juist omdat het zo onvoorspelbaar is, is vooruitdenken cruciaal. Wensen en voorkeuren vastleggen op een moment dat uw naaste dit zelf nog kan, geeft rust en houvast voor later.

De verschuivende grenzen van besluitvaardigheid

Stel u voor dat uw moeder altijd haar eigen geldzaken deed. U merkt dat ze nu moeite heeft met ingewikkelde verzekeringspolissen, maar de dagelijkse boodschappen afrekenen gaat nog prima. Een paar maanden later wordt ook het betalen van de huur een opgave. Dit is precies hoe wilsonbekwaamheid werkt: het is gekoppeld aan een specifieke taak en het sluipt er langzaam in.

Het herkennen van deze kleine verschuivingen vraagt om geduld en inlevingsvermogen. Het doel is niet om de regie meteen over te nemen, maar om samen te kijken hoe u kunt helpen. Misschien begint u met het samen ordenen van de post en is er later een volmacht voor de bank nodig.

Wilsonbekwaamheid bij dementie is geen plotselinge gebeurtenis, maar een langzaam vervagende lijn. Door tijdig het gesprek aan te gaan over wensen en grenzen, zorgt u ervoor dat de stem van uw naaste gehoord blijft, ook als de ziekte vordert.

Deze stapsgewijze aanpak helpt om de autonomie van uw naaste zo lang mogelijk te respecteren en tegelijkertijd bescherming te bieden waar nodig. Het geeft u beiden de tijd om aan de nieuwe rollen te wennen. Voor meer praktische handvatten kunt u onze gids over mantelzorg bij dementie lezen.

Het belang van vroegtijdig vastleggen

Wensen vastleggen is een daad van liefde en vooruitzien. U voorkomt er onzekerheid en lastige gesprekken mee op momenten dat de emoties toch al hoog oplopen. Denk bijvoorbeeld aan:

• Medische wensen: Wat zijn de keuzes rondom reanimatie, opname in een verpleeghuis of bepaalde behandelingen?

• Financiële zaken: Wie mag de geldzaken regelen als uw naaste dat niet meer kan? Moeten er nog schenkingen aan de kleinkinderen worden gedaan?

• Persoonlijke voorkeuren: Waar wil iemand het liefst wonen? Welke dagbesteding past? Wat is echt belangrijk in het leven?

Door deze onderwerpen bespreekbaar te maken en vast te leggen in een wilsverklaring of levenstestament, creëert u duidelijkheid. Dat helpt niet alleen u, maar ook de artsen en andere zorgverleners. Een platform als Registor biedt een veilige, digitale plek om deze belangrijke documenten en wensen centraal te bewaren en te delen met de juiste mensen.

De impact van dementie op wilsbekwaamheid is enorm. Volgens gegevens van het CBS uit 2013 hadden zo'n 270.000 mensen in Nederland dementie. Naar schatting is 60% van hen op een bepaald punt in het ziekteproces niet meer wilsbekwaam. Dat betekent dat bijna 162.000 mensen met dementie dan niet meer zelfstandig kunnen beslissen over hun zorg. Meer hierover leest u in het jaarverslag van het CBS.

Tijdig anticiperen op wilsonbekwaamheid is dus geen luxe, maar pure noodzaak om de wensen van uw naaste te kunnen blijven respecteren.

De juiste vorm van wettelijke vertegenwoordiging kiezen

Als een naaste zelf geen beslissingen meer kan nemen, wordt wettelijke vertegenwoordiging een noodzakelijke stap. Het is een vangnet dat de belangen van uw dierbare beschermt. Maar welke vorm past nu het best bij uw situatie? Die keuze hangt vooral af van één ding: is er vooraf iets geregeld?

Eigenlijk zijn er twee routes. De eerste is de proactieve route: u regelt het zelf, op tijd, met bijvoorbeeld een levenstestament. Hierdoor houdt uw naaste zelf de regie over wie zijn of haar belangen behartigt. De tweede route is reactief: als er niets is vastgelegd, moet de rechter een beslissing nemen.

Zelf de touwtjes in handen met een volmacht of levenstestament

De meest proactieve manier om vertegenwoordiging te regelen, is via een volmacht of een levenstestament. Dit zijn documenten die uw naaste opstelt op een moment dat hij of zij nog volledig wilsbekwaam is. Zo blijft de controle in eigen handen.

• Volmacht: Hiermee wijst uw naaste een vertrouwd persoon (de gemachtigde) aan om namens hem of haar te handelen. Dit kan een algemene volmacht zijn voor alle zaken, of een specifieke, bijvoorbeeld alleen voor de bankzaken.

• Levenstestament: Dit is een veel uitgebreider document. Naast het aanwijzen van een gemachtigde, legt u hierin ook specifieke wensen vast over medische behandelingen, financiën en persoonlijke verzorging.

Het grote voordeel? Uw naaste bepaalt zelf wie de beslissingen neemt en binnen welke grenzen. Een notaris legt dit vast, wat zorgt voor juridische zekerheid. Zo weet u zeker dat de wensen van uw naaste gerespecteerd worden, wat er ook gebeurt.

Wanneer de rechter beslist: mentorschap, bewindvoering en curatele

Als er niets op papier staat en uw naaste wordt wilsonbekwaam, kan de kantonrechter een wettelijke vertegenwoordiger aanstellen. Dit is vaak een familielid, maar kan ook een professional zijn. Er zijn drie vormen, elk met een eigen focus.

Een wettelijke vertegenwoordiger die door de rechter wordt aangesteld, moet jaarlijks verantwoording afleggen. Dit biedt bescherming, maar betekent ook minder flexibiliteit en meer papierwerk dan bij een levenstestament.

De keuze tussen deze vormen hangt af van de specifieke hulp die nodig is om het overzicht te houden in de zorg en financiën.

• Bewindvoering: Deze maatregel is puur gericht op het beheren van de financiën en bezittingen. De bewindvoerder neemt beslissingen over geld, rekeningen en bijvoorbeeld de verkoop van een huis.

• Mentorschap: Een mentor wordt aangesteld voor beslissingen over de persoonlijke verzorging, verpleging en behandeling. Dit gaat dus niet over geld, maar echt over het welzijn van uw naaste.

• Curatele: Dit is de zwaarste maatregel. De curator neemt beslissingen over zowel de financiële als de persoonlijke zaken. Iemand onder curatele wordt ‘handelingsonbekwaam’ en mag vrijwel niets meer zelfstandig beslissen.

Een overzicht van de belangrijkste verschillen tussen een volmacht, mentorschap, bewindvoering en curatele, zodat u de juiste keuze kunt maken.

Vergelijking van wettelijke vertegenwoordigingsvormen

Vorm van vertegenwoordiging	Waarvoor bedoeld?	Wie beslist?	Wanneer regelen?
Volmacht/Levenstestament	Financiële en/of medisch-persoonlijke zaken	De persoon zelf wijst een gemachtigde aan	Als u nog wilsbekwaam bent (proactief)
Bewindvoering	Alleen financiële zaken en bezittingen	Kantonrechter stelt een bewindvoerder aan	Als iemand wilsonbekwaam wordt
Mentorschap	Alleen persoonlijke en medische zaken	Kantonrechter stelt een mentor aan	Als iemand wilsonbekwaam wordt
Curatele	Financiële én persoonlijke zaken	Kantonrechter stelt een curator aan	Als iemand wilsonbekwaam wordt

Het is belangrijk om deze verschillen goed te begrijpen om de juiste bescherming te kiezen. Wilt u hier meer over weten? Lees dan verder in ons artikel over wat een wettelijke vertegenwoordiger precies doet.

De juiste keuze helpt u als mantelzorger om de regie te behouden en de zaken van uw naaste optimaal te behartigen.

Houd zelf de touwtjes in handen met een wilsverklaring en levenstestament

Vooruitkijken geeft rust. Zeker als het gaat om de toekomst. Door op tijd na te denken over wat uw naaste wil, en die wensen goed vast te leggen, neemt u samen de controle in eigen hand. In een wilsverklaring of een uitgebreider levenstestament legt uw naaste zijn of haar stem vast, voor het moment dat zelf beslissen over wilsonbekwaamheid misschien niet meer gaat.

Dit is dé manier om de regie te behouden. Duidelijkheid vooraf voorkomt lastige discussies, onzekerheid en twijfel op momenten die al moeilijk genoeg zijn. Het geeft houvast, voor u als mantelzorger én voor de zorgprofessionals die erbij betrokken zijn.

De essentie van een wilsverklaring

Een wilsverklaring is een document waarin uw naaste heel specifieke wensen over medische behandelingen vastlegt. Denk aan wel of niet reanimeren, euthanasie of andere zorgkeuzes. Het is een glasheldere instructie voor artsen en zorgverleners voor situaties waarin uw dierbare dat zelf niet meer kan vertellen.

Het klinkt misschien als een eenvoudig document, maar de waarde ervan is onschatbaar. Het zorgt ervoor dat medische beslissingen altijd aansluiten bij de diepste overtuigingen van uw naaste. Wilt u er meer over weten? Lees dan ons uitgebreide artikel over wat een wilsverklaring precies inhoudt.

De reikwijdte van een levenstestament

Een levenstestament gaat nog een flinke stap verder. Hierin legt uw naaste niet alleen medische wensen vast, maar ook wie de financiële en persoonlijke zaken mag regelen als hij of zij dat zelf niet meer kan. Dat gebeurt via een volmacht die u opneemt in het levenstestament.

Denk daarbij aan heel praktische zaken, zoals:

• Het beheren van de bankrekeningen en eventuele beleggingen.

• Het doen van schenkingen aan kinderen of kleinkinderen.

• De beslissing over het wel of niet verkopen van de woning.

• Wensen over persoonlijke verzorging en waar iemand het liefst zou willen wonen.

Eigenlijk is een levenstestament een compleet draaiboek voor de toekomst, opgesteld door uw naaste zelf. Het is de ultieme manier om de regie te behouden, omdat u voorkomt dat een rechter moet beslissen wie als vertegenwoordiger wordt aangesteld.

Een levenstestament is veel meer dan een juridisch document; het is een persoonlijke boodschap die rust en zekerheid geeft. Uw naaste weet: de touwtjes blijven in handen van iemand die ik volledig vertrouw.

Door deze zaken vast te leggen bij een notaris, weet u zeker dat het document juridisch waterdicht is en dat instanties, zoals banken, het zonder problemen accepteren.

Veilig bewaren en delen is cruciaal

Het opstellen van deze documenten is stap één. Maar wat heeft u aan een perfecte wilsverklaring als die onvindbaar in een la ligt? Minstens zo belangrijk is het veilig en centraal bewaren ervan, zodat de juiste mensen erbij kunnen als het nodig is. Zekerheid en toegankelijkheid zijn essentieel, vooral in acute situaties.

Een platform als Registor biedt hiervoor een veilige, digitale kluis. Hierin kunt u alle belangrijke documenten, wensen en verklaringen opslaan. Met één druk op de knop kunt u deze – uiteraard alleen na expliciete toestemming – delen met de huisarts, een specialist of andere belangrijke personen in het zorgnetwerk. Zo weet u zeker dat iedereen altijd beschikt over de meest actuele informatie.

Centraal opslaan helpt u als mantelzorger om het overzicht te houden in de zorg en zorgt ervoor dat de wensen van uw naaste altijd gerespecteerd worden. Dát is de kern van regie behouden als mantelzorger: goed voorbereid zijn op de toekomst en handelen vanuit de wensen van degene voor wie u zorgt.

Veelgestelde vragen over wilsonbekwaamheid

Wilsonbekwaamheid roept vaak veel vragen op. Logisch, want het raakt aan de kern van zelfbeschikking. Hieronder geven we antwoord op de meest voorkomende vragen die bij mantelzorgers, zorgprofessionals en ouderen leven. Zie het als een praktische gids om de belangrijkste principes direct te kunnen toepassen.

Kan iemand voor de ene beslissing wél en voor de andere níét wilsbekwaam zijn?

Jazeker, dat is zelfs een cruciaal uitgangspunt. Wilsonbekwaamheid is geen algemeen stempel dat u op iemand drukt, maar is altijd gekoppeld aan een specifieke beslissing op een specifiek moment. Iemand kan bijvoorbeeld nog prima zelf beslissen over wat hij wil eten, maar de gevolgen van een complexe operatie niet meer overzien.

Een arts beoordeelt de wilsbekwaamheid daarom per situatie. Dit principe beschermt de autonomie en zelfredzaamheid van ouderen en zorgt ervoor dat ze zo lang mogelijk zelf de regie houden over beslissingen die ze nog wél kunnen nemen.

Wie stelt officieel vast dat iemand wilsonbekwaam is?

Alleen een arts of een andere deskundige behandelaar mag officieel vaststellen dat iemand voor een medische beslissing wilsonbekwaam is. Dat gebeurt niet zomaar; het is een zorgvuldig proces.

Gaat het om financiële zaken, dan kan de kantonrechter een bewindvoerder aanstellen als iemand zijn geldzaken niet meer kan overzien. Als mantelzorger of zorgprofessional kunt u natuurlijk wel signalen opvangen en hierover in gesprek gaan, maar de formele vaststelling ligt altijd bij een bevoegde deskundige.

Wat gebeurt er als er geen wensen zijn vastgelegd?

Wanneer iemand wilsonbekwaam wordt en er is niets vastgelegd in bijvoorbeeld een levenstestament of volmacht, dan moet de kantonrechter een wettelijke vertegenwoordiger benoemen. Dit is nodig zodra er belangrijke beslissingen genomen moeten worden die de persoon zelf niet meer kan maken.

De rechter kan verschillende rollen toewijzen:

• Een mentor voor beslissingen over persoonlijke zorg.

• Een bewindvoerder voor financiële zaken.

• Een curator voor zowel persoonlijke als financiële zaken (dit is de zwaarste maatregel).

Vaak wordt een direct familielid, zoals een partner of kind, benoemd, maar de rechter heeft het laatste woord. Door uw wensen vooraf vast te leggen, voorkomt u deze route en zorgt u dat de regie bij de mantelzorger of een andere vertrouwenspersoon blijft – precies zoals u het zelf gewild zou hebben.

Het proactief vastleggen van wensen is geen teken van wantrouwen, maar juist een krachtig instrument om uw eigen autonomie te waarborgen. Het geeft duidelijkheid aan artsen en familie en voorkomt dat een rechter moet beslissen op de moeilijkste momenten.

Hoe zit het met wilsonbekwaamheid en wetenschappelijk onderzoek?

Het toetsen van wilsonbekwaamheid is niet alleen belangrijk in de dagelijkse zorg, maar ook bij wetenschappelijk onderzoek. De regels hiervoor zijn ontzettend streng om kwetsbare mensen te beschermen. Volgens de richtlijnen van Medische Ethische Toetsingscommissies (METC) is onderzoek doen met wilsonbekwame personen in principe verboden.

Natuurlijk zijn er uitzonderingen, maar die zijn aan strikte voorwaarden verbonden. Dit soort onderzoek vindt vooral plaats in de psychiatrie (55%), gevolgd door de ouderenzorg (30%) en de verstandelijk gehandicaptenzorg (15%). Meer weten over deze ethische richtlijnen? Bekijk dan de informatie van METC Groningen.

Hoe kan ik als zorgprofessional het netwerk goed betrekken?

Wanneer de wilsbekwaamheid van een cliënt afneemt, wordt het sociale netwerk nog belangrijker. Zij spelen een cruciale rol in het ondersteunen en het bewaken van de wensen van de cliënt. Als zorgprofessional is het dan ook essentieel om dit netwerk goed in beeld te hebben.

Een effectieve manier om dit te doen is door de sociale kaart gestructureerd in kaart te brengen. Een zelfredzaamheid tool zoals de SocialScan van Registor is hier speciaal voor ontwikkeld. Dit digitale hulpmiddel voor ouderen en professionals helpt het mantelzorg netwerk inzichtelijk te maken, zodat u snel ziet wie welke rol kan vervullen.

Door SocialScan voor zorgprofessionals te gebruiken, stimuleert u de samenwerking, ontlast u de formele zorg en biedt u de cliënt de best mogelijke ondersteuning. Zo versterkt u niet alleen de zelfredzaamheid, maar zorgt u er ook voor dat beslissingen worden gedragen door de mensen die het dichtst bij de cliënt staan.

Wilt u op de hoogte blijven van slimme oplossingen voor zorg en regie? Schrijf u in voor onze nieuwsbrief.